مطالب آموزشی

درباره حضرت علی (ع)

از نام خوشت شروع کنم بسم الله        

هستی تو علی ونیست مثلت بالله

پرسند اگر زقــوتت می گویم         

لا حـــول ولا قــوت الا بـا لله

ماده تاریخ:

به همت جناب آقای بختیاری

ابجد(اَ جَ)[ع.](اِ.)ترتیب وترکیب قدیم حروف الفبای عربی است که عبارت است از:ا-ب-ج-د-ه -و-ز-ح-ط-ی-ص-ک-ل-م-ن- س-ع-ف-ق-ر-ش-ت-ث-خ-ذ-ض-ظ-غ. از این حروف هشت کلمه ساخته اند به ترتیب ابجدف هوز- حُطی- کلمن-سعفض-قرشت-ثخذ-ضظغ.برای هر یک ازاین حروف عددی معین کرده اندبه نام حساب ابجدیا حساب جُمَل به ترتیب:همزه1- ب2-ج3-د4-ه5-و6-ز7-ح8-ط9-ی10

ک20-ل30-م40-ن50-س60-ع70-ف80-ص-90ق 100-ر200-ش300-ت400-ث500-خ600-ذ700-ض800-ظ900-غ1000

حساب ابجد در ادبیات فارسی برای ساختن ماده تاریخی به کارمی رودو قاعده اش آن است که:با این حروف مصرع یا جمله ای کوتاهی می سازند که اگر اعداد مربوط به حروف با هم جمع شوند تاریخی که منظئر گوینده بوده به دست می آید مثل کلمه «عدل مظفر»که بر سردر مجلس شورای سابق نوشته شده بود و منظور آن تاریخ صدور فرمان مشروطیت توسط مظرالدین شاه است یعنی1285 شمسی

ماده تاریخ

عبارت از آن است که مجموع حروف بیت یا مصراع یا عبارتی به حساب ابجد با تاریخ واقعه ای تطبیق کند مثلاً:

بها˛ الحق والدین طاب مثواه               

امام سنت وشیخ جماعت

به طاعت قرب ایزد می توان یافت         

قدم در نه گرت هست استطاعت

 بدین دستور تاریخ وفاتش                

برون آر از حروف«قرب طاعت»

که معادل 782 هجری قمری است.

ماده تاریخ کلمه یا کلمات معنی داری است که به حساب جُمَل مساوی با یک تاریخ مشخص ومورد نظر می شود.به عبارت دیگرماده تاریخ آن است که مجموع حروف بیت یا مصرع یا عبارتی به حساب ابجدبا تاریخ واقعه ای تطبیق کند.ماده تاریخ ذکر تاریخی است به شعر ویا گاهی به نثر درقطعه ای کوتاه برای واقعه های گوناگون اعم از جلوس یافوت ویا قتل پادشاهی ویا مرگ وقتل امیر، وزیر،شاعر، حکیم و مانند آن ها معمولاًشعری که ازاین راه پدید می آید قطعه ای کوتاه است که شاعر در یکی دو بیت آخر آن

تاریخ مورد نظر را ذکر می کند وبیت های پیش از آن برای تمهید (آماده سازی)می اوردو معمولا این مقدمه برای معرفی وبیان درجه اهمیت کسی با واقعه ای گفته می شود که تاریخ آن ذکر گردیده است.اصطلاحاً تاریخ گویی به این نحو را ماده تاریخ سازی می گویند.

در گذشته برخی از اسامی ، اشارات ومحاسبات نجومی را به حساب جُمَل بکار می بردند.جرجی زیدان در آداب اللغه می گوید:مسلمین برای هر حرف از حروف ابجد شماره ای قائل شده اند وحساب جُمَل را تشکیل داده اند. بدرالدین محمد ابو نصر فراهی می گوید:

یکان یکان شمر ابجد تا حطی             

چنانچه از کلمن عشرعشر تا سعفص

پس آنگه از فرشت تا ضظغ شمر صدصد    

دل از حساب جمل شد تمام مستخلص

فن ماده تاریخ از ظرایف شعر سرایی است واغلب آن را صنایع مستظرفه (کارهای ظریف) دانسته اند. در زمان های کهننزدیک به اوایل پیدایش اسلام بیان تاریخ به حساب ابجد یا حروف مقطعه معمول بوده است بعد ها حساب جمل در میان شعرای عربی گو ترکی سرا و پارسی گو جاری ومتداول گردید و از سده پنجم به این سو شایع گردید. ماده تاریخ جزو پدیده هایی است که از سده هقتم به بعد در ادبیات فارسی رایج شد.

 درپایان به عنوان حسن ختام این بیت را خوانده وتوضیح می دهیم:

نام بت من  گر بخواهی      

سیبی است نهاده برسر سرو

که سیب است یعنی30 ضربدر 20 که می شود600 معادل حرف خ به حروف ابجد وکلمه سرو می شود خسرو

منابع: فرهنگ معین، فرهنگ دهخدا ، دانشنامه ویکی پدیا